Казахстанский союз юристов

Заң ғылымдарының докторы, профессор Ермек Әбдiрасыловпен сұхбат.

https://el.kz/news/news/dil-saylau-e-aldymen-za-a-s-ykes-tui-kerek-za-ger/

ҮНДЕУІ

2022 жылғы 20 қарашада Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауы өтеді, бұл оқиға жаңа әділетті Қазақстанды құру мақсатында мемлекеттік институттарды: Президентті, Парламентті, Үкіметті және мәслихаттарды қайта жүктеудің басты сәті болады.

Қазақстанның заңгерлер одағының өзінің азаматтық ұстанымын білдіре отырып, құқықтық білімі мен Қазақстан халқы алдындағы жауапкершілігін сезіне отырып, «адал сайлау үшін»азаматтық штабын құрады.

Штабтың құрылуы еркін, ашық және адал рәсімдерге, саяси бәсекелестікке, сайлау технологияларын іске асыруда заңдылықты сақтауға негізделген жаңа Қазақстандағы алғашқы сайлау процесін ақпараттық, әдістемелік және консультациялық сүйемелдеу қажеттілігімен байланысты. Штаб әділ, еркін және адал сайлау ғана халықтың еркін анықтауға және бүкіл елдің мүддесі үшін нәтиже алуға мүмкіндік береді деп санайды

Сайлау өткізу барысында процестің ашықтығы мен демократиялылығын қамтамасыз ету өте маңызды және бұл мәселеде кәсіби заңгерлер, адвокаттар, ғалым-заңгерлер маңызды рөл мен қолдау көрсете алады.

Штабтың орталық кеңсесіне мыналар кіреді:

1. Ақылбай Серік Байсейітұлы – «Қазақстан заңгерлер одағы» РҚБ төрағасы, заң ғылымдарының кандидаты, профессор;

2. Абдрасулов Ермек Байахметұлы-заң ғылымдарының докторы, профессор, заңгерлер одағының мүшесі;

3. Әубәкірова Индира Оралқызы-заң ғылымдарының докторы, профессор, заңгерлер одағының мүшесі;

4. Бәшімов Марат Советұлы-заң ғылымдарының докторы, профессор, заңгерлер одағының мүшесі, Қазақстан Республикасының құрметті заңгері;

5. Оңғарбаев Еркін Әнуарұлы-заң ғылымдарының докторы, профессор, заңгерлер одағының мүшесі, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-нің бірінші проректоры, құрметті заңгер;

6. Ақжанов Әбдікарым Арынұлы – «Қазақстан заңгерлер одағы» атқарушы директоры;

7. Беркамалов Серік Нұртазаұлы – «Қазақстан заңгерлер одағы» Астана қаласы бойынша филиалының төрағасы, Қазақстан Республикасының құрметті заңгері.

Штаб қызметінің негізгі мақсаты сайлау науқанының беделін түсіру тәуекелдерін анықтау, сайлау процесінің барысы мен сайлау нәтижелері туралы объективті қоғамдық пікірді Белсенді қалыптастыру болып табылады.

Штаб өз қызметінің келесі бағыттарын белгілейді:

• сындарлы пікірлес заңгерлер қауымдастығын шоғырландыру және оның әлеуетін сайлау тақырыбы бойынша қоғамдық пікірталасқа қатысуға бағыттау;
• конституциялық реформа ережелерін және Жолдау басымдықтарын  жариялы өрісінде құқықтық сүйемелдеу;
• сайлау науқанының барысын мониторингілеу және оған қатысушыларға, сондай-ақ азаматтық белсенділерге, БАҚ өкілдеріне, халықаралық ұйымдарға құқықтық кеңес беру;
• байқаушылар, сайлау комиссиясының мүшелері және құқық қорғау органдарының өкілдері үшін сайлау өткізу рәсімдері туралы әдістемелік материалдар дайындау;
• — сайлау қорытындылары бойынша бақылаушыларға құқықтық көмек көрсетуді қоса алғанда, бақылаушылар штабын заңды қолдауды қамтамасыз ету;
• сайлау процесіне қатысушылардың іс-әрекеттерін құқықтық бағалау және ақпараттық алаңда заңнаманы бұзу фактілеріне ден қою;
• — сайлау процесіне қатысушылармен және азаматтық қоғам өкілдерімен өзара іс-қимыл жасау. Науқан барысында туындайтын даулы жағдайларды қарастыру және түсініктеме беру;
• қоғамдық өрістегі арандатушылық материалдарға жедел әрекет ету, сайлаудың беделін түсіруге заңсыз әрекеттерге қарсы тұру;
• сайлау тақырыбы бойынша БАҚ-пен, блогерлермен жұмыс, ТВ және Ютуб арналарында ақпараттық бағдарламалар шеңберінде сөз сөйлеу;
•  қоғамдық пікірде сайлау нәтижелерін объективті бағалауды және сайлау науқанын ұйымдастырудың рәсімдік мәселелерінің заңдылығын бекіту.

Штаб елдің заң қауымдастығын, сондай-ақ барлық мүдделі тұлғаларды өз бастамаларын қолдауға және адал сайлауды өткізуге, сайлау процесінде заңсыз әдістер мен технологиялардың алдын алуға жәрдемдесу жөніндегі қызметке қосылуға шақырады.

Штаб Астана қаласы, Қонаев көшесі, 12/1 үй, каб 403 мекенжайы бойынша орналасқан.

Штабтың баспасөз қызметі — Анель Омар.

Байланыс телефондары:  8 (7172) 500661, +77011822244.

Қазақстан заңгерлер одағының » сайты www. jurist-kaz.kz

ОБРАЩЕНИЕ

представителей Республиканского общественного объединения «Казахстанский союз юристов» в связи с предстоящими выборами Президента Республики Казахстан

20 ноября 2022 года состоятся внеочередные выборы Президента Республики Казахстан, данное событие будет ключевым моментом перезагрузки государственных институтов: Президента, Парламента, Правительства и маслихатов с целью построения Нового Справедливого Казахстана.

Казахстанский союз юристов, выражая свою гражданскую позицию, обладая правовыми знаниями и осознавая ответственность перед народом Казахстана создает Гражданский штаб «За честные выборы». 

Учреждение Штаба связано с необходимостью информационного, методического и консультационного сопровождения процесса первых выборов в Новом Казахстане, основывающихся на свободных, открытых и честных процедурах, политической конкуренции, соблюдения законности в реализации избирательных технологий. Штаб считает, что только справедливые, свободные и честные выборы позволят выявить волю народа и получить результаты в интересах всей страны.

В ходе проведения выборов очень важно обеспечить открытость и демократичность процесса, и в этом вопросе важную роль и поддержку могут оказать профессиональные юристы, адвокаты, ученые-юристы.

В Центральный офис Штаба входят:

1. Ақылбай Серік Байсеитұлы – председатель РОО «Казахстанский союз юристов», кандидат юридических наук, профессор;

2. Абдрасулов Ермек Байахметович – доктор юридических наук, профессор, член союза юристов;

3. Аубакирова Индира Ураловна — доктор юридических наук, профессор, член союза юристов;

4. Башимов Марат Советович — доктор юридических наук, профессор, член союза юристов, почетный юрист Республики Казахстан;

5. Онгарбаев Еркин Ануарович — доктор юридических наук, профессор, член союза юристов, первый проректор ЕНУ Л.Н.Гумилева, почетный юрист;

6. Акжанов Абдыкарым Арынович – исполнительный директор «Казахстанский союз юристов»;

7. Беркамалов Серик Нуртазаевич – председатель филиала «Казахстанский союз юристов» по г. Астана, почетный юрист Республики Казахстан.

Основной целью деятельности Штаба является выявление рисков дискредитации избирательной кампании, проактивное формирование объективного общественного мнения о ходе проведения избирательного процесса и результатах выборов.

Штаб обозначает следующие направления своей деятельности:

• консолидация конструктивно настроенного сообщества юристов   и направление его потенциала на участие в общественной дискуссии по теме выборов;
• правовое сопровождение в публичном поле положений конституционной реформы и приоритетов Послания;
• мониторинг хода электоральной кампании и правовая консультация её участников, а также гражданских активистов, представителей СМИ, международных организаций;
• подготовка методических материалов о процедурах проведения выборов для наблюдателей, членов избирательных комиссии и представителей правоохранительных органов;
• обеспечение юридической поддержки штабов наблюдателей, включая правовую помощь наблюдателям по итогам выборов;
• правовая оценка действий участников электорального процесса и реагирование в информационном поле на факты нарушений законодательства;
• взаимодействие с участниками выборного процесса и представителями гражданского общества. Рассмотрение и комментирование спорных ситуаций, возникающих в ходе кампании;
• оперативное реагирование на провокационные материалы в публичном поле, противодействие незаконным попыткам дискредитации выборов;
• забота со СМИ, блогерами по теме выборов, выступления в рамках информационных программ на ТВ и Ютуб каналах;
• закрепление в общественном мнении объективных оценок результатов выборов и законности процедурных вопросов организации электоральной кампании.

Штаб призывает юридическую общественность страны, а также всех заинтересованных лиц поддержать свою инициативу и присоединиться к деятельности по содействию проведения честных выборов, недопущения незаконных методов и технологий в избирательном процессе.

Штаб расположен по адресу: г. Астана, ул. Кунаева, д. 12/1, каб. 403.

Пресс-служба Штаба — Анель Омар. Контактные телефоны: 8 (7172) 500661, +77011822244. Сайт «Казахстанского союза юристов»  www.jurist-kaz.kz

«Amanat» партиясының Қостанай облыстық филиалымен қол қойылған меморандум аясында Қостанай облысының «Заңгер» заң консультанттары палатасының мүшесі — Қалдырақов Алмаз Қамбарұлы азаматтарды қабылдап, құқықтық мәселелер бойынша азаматтарға тегін кеңес берді.

Шымкент қаласының заң консультанттары палатасы Әл-Фараби ауданы әкімдігінің қызметкерлері үшін Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс нормаларын түсіндіру бойынша Семинар өткізді.

Палата юридических консультантов города Шымкент провела Семинар по разъяснению норм Административно-процедурно процессуального кодекса для сотрудников Аль-Фарабийского районного акимата г. Шымкент.

Шымкент қаласының заң консультанттары палатасы Шымкент қаласындағы Халыққа қызмет көрсету орталықтарында тегін заңгерлік көмек көрсетті.

Палата юридических консультантов города Шымкент оказала бесплатную юридическую помощь в Центрах обслуживания населения г. Шымкент.

Қостанай облысының «Заңгер» заң консультанттары палатасы АМАНАТ мобильді қоғамдық қабылдау партиясымен бірлесіп Қостанай облысының Федоров және Қарабалық аудандарында азаматтарды қабылдау өткізді.

Палата юридических консультантов Костанайской области «Заңгер» совместно с Выездной мобильной общественной приемной партии AMANAT провели прием граждан Федоровского и Карабалыкского районов Костанайской области.

Референдум өткізу мәселелеріне қатысты тезистер

Мемлекет басшысы бірқатар саяси реформаларды дәйекті түрде жүзеге асыруда (бейбіт жиналыстар туралы заң, сайлау заңнамасы, Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы заң, сот жүйесі реформасы).

Биылғы жылы Президент өз Жолдауында саяси институттарды жаңартуға байланысты ауқымды саяси реформаларға бастамашылық етті. Бұл реформалар ең алдымен Конституцияға өзгерістер енгізулі қажет етеді, өйткені Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және ҚР аумағында тікелей қолданылады.

Осыған байланысты Президенттің өкімімен заңгер – мемлекет қайраткерлері мен ғалымдардан тұратын жұмыс тобы құрылды, олар биылғы жылдың сәуір айында Конституцияға түзетулер жобасын ұсынды.

Конституцияның 91-бабына сәйкес түзетулер жобасын Конституциялық Кеңес қарады, бұл Кеңес б.ж. 4 мамырында оң қорытынды берді.

Конституцияның 91-бабына сәйкес Конституцияға түзетулер қабылдаудың 2 жолы бар: республикалық референдум арқылы, яғни жалпыға бірдей дауыс беру арқылы немесе Парламент арқылы.

Президент Конституцияға түзетулер жобасын референдумға шығару туралы шешім қабылдады, өйткені дәл осы жол демократиялық институттардың дамығандығын айғақтайды. Бұған дейін Қазақстан Конституциясының өзі 1995 жылы республикалық референдумда қабылданған болатын, алайда оған түзетулер Парламент арқылы енгізілді.

Осыған байланысты «Республикалық референдум туралы» Конституциялық Заңға сәйкес 5 мамырда Президент биылғы жылғы 5 маусымда республикалық референдум өткізу туралы Жарлық шығарды.

Референдум өткізу азаматтардың референдумға өз ықтиярымен қатысуы және еркін ерік білдіруі, азаматтардың референдумға жасырын дауыс беру арқылы жалпыға бірдей, тең және төте қатысу құқығы және жариялылық сияқты принциптердің негізінде өткізіледі.

Референдумға он сегіз жасқа толған іс-әрекетке қабілетті кез келген азаматтың қатысуына құқығы бар (іс-әрекетке қабілетсіз азаматтардың және бас бостандығынан айыру орындарында отырған адамдардың қатысуға құқығы жоқ).

Референдумға дайындық пен оны өткізуді референдум комиссияларының функциясын орындаушы Орталық сайлау комиссиясы мен тиісті аумақтық және учаскелік сайлау комиссиялары жүзеге асырады. Қазір Орталық сайлау комиссиясы референдумға қатысуға құқығы бар адамдардың тізімін жасақтауда.

Егер референдумға қатысу құқығы бар азаматтардың жартысынан көбі дауыс беруге қатысқан болса, референдум өткізілген деп саналады («Республикалық референдум туралы» Конституциялық Заңның 31-бабының 2-тармағы).

Референдумға 1 сұрақ – Конституцияға түзетулер қабылдау шығарылады. Егер 11 өңірдегі халықтың көпшілігі «жақтап» дауыс берсе, онда түзетулер қабылданды деп саналады. Егер бұл көрсеткішке қол жеткізілмесе, онда түзетулер қабылданбаған болып саналады. Неліктен 11 аймақ. «Республикалық референдум туралы» заң бойынша Конституцияға түзетулер, егер оған 2/3 өңірдегі (республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы, облыстардағы) халықтың көпшілігі дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі. Қазір Қазақстанда 17 өңір бар екенін ескерсек (3 облыс — Абай, Ұлытау, Жетісу облыстарын құру туралы Жарлық биылғы 8 маусымнан бастап қолданысқа енгізіледі), онда осы 17 өңірдің 2/3-і 11 өңірді құрайды.

Осыған байланысты Конституцияға түзетулерді қабылдау толығымен халықтың еркіне байланысты болмақ.

Республикалық референдум өткізу тәртібі

Биылғы жылдың 6 мамырында Орталық референдум комиссиясы Конституцияға өзгерістер енгізу бойынша республикалық референдум өткізу жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекітті.

Жалпы, референдум өткізу тәртібі сайлау тәртібіне ұқсас және мынадай.

Аумақтық және учаскелік референдум комиссияларының құрамдары, комиссиялардың орналасқан жері мен жұмыс уақыты туралы мәліметтер БАҚ-та 15 мамырдан кешіктірілмей жариялануға тиіс.

Үгіт-насихат 6 мамырдан басталып, 4 маусым күнгі сағат 00:00-де аяқталады.

20 мамырдан бастап азаматтар өздерінің аты-жөндерін референдумға қатысуға құқығы бар азаматтар тізімінде, азаматтардың тұрғылықты жері бойынша құрылған учаскелерде тексере алады.

Учаскелік референдум комиссиясы дауыс беру уақыты мен орны туралы азаматтарды дауыс беру күніне дейін 10 күннен кешіктірмей (25 мамырға дейін қоса алғанда) хабардар етуі тиіс.

Референдумда дауыс беру процесі дауыс беру күні жергілікті уақыт бойынша таңғы сағат 7-ден кешкі 20-ға дейін жоспарланады.

Дауыс беру тіркелген азаматтарға берілетін бюллетеньдер бойынша өткізіледі. Дауыс беру жасырын, дауыс беру кабинасында болады. Дауыс беру үшін бір сұрақ ұсынылады – «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасында баяндалған Қазақстан Республикасының Конституциясына енгізілетін өзгерістер мен толықтыруларды қабылдайсыз ба?». Жауап нұсқалары – «Жақтаймын» немесе «Қарсымын».

Бұл ретте, «Республикалық референдум туралы» Конституциялық Заңның 29-бабына сәйкес азамат дауыс беру кезінде өзі дауыс беретін жауап нұсқасының оң жағындағы бос шаршыға кез келген белгі қоятынын атап өткен жөн.

Сонымен бірге барлық ұсынылған жауаптар белгіленген бюллетеньдер жарамды деп танылады. Алайда мұндай бюллетеньдер дауыс беру кезінде ескерілмейді.

Дауыстарды санауға және дауыс беру нәтижелерін анықтауға екі күн көзделген.

Референдумның қорытындылары дауыс берілгеннен кейін жеті күн ішінде жариялануы тиіс.

Конституцияға енгізілетін өзгерістер жобасына қатысты тезистер

Енді түзетулердің өзі туралы. Конституцияға енгізілетін түзетулер жобасында түзетулердің мынадай 12 блогы көзделген.

Бірінші. Жер және оның қойнауын, су көздерін, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін, басқа да табиғи ресурстарды халық меншігінде болады деп жариялау.

Халық атынан меншік құқығын мемлекет жүзеге асырады. Бұл осы ресурстар кімге тиесілі деген сұраққа түбегейлі нүкте қоймақ. Мемлекеттік институттар халық атынан тек қана осы ресурстарды басқармақшы.

Бұл жайт ешбір жағдайда жердің жеке меншік режиміне әсер етпейтінін ескеру қажет, яғни жеке меншіктегі жер одан әрі жеке меншікте бола береді.

Сондай-ақ, Конституцияда ұқсас режим, идея билікке қатысты бөлігінде бар екенін атап өткен жөн. Конституция бойынша билік халыққа тиесілі. Алайда халық өз билігін мемлекеттік институттар арқылы жүзеге асырады.

Екінші. Өлім жазасының күшін жою. Қазақстан Республикасында өлім жазасының күшін жою мәселесі біртіндеп шешілді.

2003 жылдан бастап мемлекеттің қылмыстық саясатын одан әрі ізгілендіру мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен өлім жазасын орындауға мораторий енгізілді.

Одан әрі 2021 жылғы қаңтарда Қазақстан өлім жазасын алып тастауға бағытталған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге екінші Факультативтік хаттаманы ратификациялады.

ҚР Қылмыстық кодексінде өлім жазасын жазалау шарасы ретінде қолдануға мүмкіндік беретін 17 құрам бар.

2021 жылдың желтоқсанында өлім жазасын алып тастау туралы Заң қабылданды. Өлім жазасын жаза түрі ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін барлық ережелер Қазақстан Республикасының қылмыстық заңдарынан алынып тасталды. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының соғыс уақытында өлім жазасын қолдану мүмкіндігі туралы ескерту алынып тасталды.

Енді бұл мәселе Конституцияда түбегейлі шешілуде.

Бұл қадам Қазақстан Республикасының демократиялық құндылықтар мен құқық үстемдігі идеяларына бейіл екенін айғақтайды.

Бұған қоса, бірқатар дамыған елдерде өлім жазасын қолдануға тыйым салу Конституция деңгейінде де белгіленгенін атап өткен жөн, мысалы, Еуропа елдерінде бұл Франция, Нидерланды және т.б.

Үшінші. Соттардың әкімшілік құқық бұзушылық туралы шешімдері бойынша мәжбүрлі еңбекті қолдану мүмкіндігі. Бүгіндері, өздеріңіз білесіздер, мәжбүрлі еңбек, яғни қоғамдық жұмыстар қылмыстық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін жаза ретінде қолданылады.

Алайда, әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ұсақ әкімшілік құқық бұзушылықтар да қоғамдық жұмыстармен жазалануы мүмкін. Сіз, тіпті, шетелде адамдар қандай да бір бұзақылық жасағаны үшін қоғамдық жұмыстарды қалай атқарғанын байқаған да боларсыз.

Дәл осындай модельді бізде де қолдануға болады. Осылайша, мысалы, жалпы пайдалану орындарын ластағаны үшін адамды қоғамдық жұмыстарға тартуға болады.

Бұл 5 АЕК айыппұлға қарағанда қоғам үшін де, адам үшін де тиімді болуы мүмкін. Әсіресе, жүктеме ақыр соңында отбасылық бюджетке түспеуі үшін ақы төлеуге қабілетсіз бұзушыларға қатысты тиімді болуы мүмкін. Бұл, шын мәнінде, қоғамның жетілуін және өзгеруге дайын екендігін көрсетеді. Егер тиісті түзету қолдау тапса, мұндай жазалау шарасын енгізу орынды болатын ӘҚБтК санкцияларын қайта қарау бойынша ұсыныстар жинау жөніндегі жұмыс басталады.

Төртінші. Президенттің лауазымына байланысты шектеулер.

1) Президенттің жақын туыстары үшін квазимемлекеттік секторда саяси лауазымдар мен басшылық лауазымдарды атқаруына шектеулер белгілеу ұсынылды.

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Президент адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілі болып табылады.

Осыған байланысты, мемлекеттегі ықпалды лауазымдарға орналасу үшін туыстық байланыстарды пайдалану мүмкіндігін болдырмау мақсатында Мемлекет басшысының жақын туыстарының мемлекеттік және квазимемлекеттік құрылымдарда басшы лауазымдарға орналасуына конституциялық деңгейде тыйым салу жөнінде ұсыныс айтылды.

Заңнамаға сәйкес біздің жақын туыстарымызға кім жатқызылғаны және Президенттің жақын туыстары қандай лауазымдарды атқара алмайтыны туралы мәселеге толығырақ тоқталғым келеді.

Мәселен, заңнамада («Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодекс) жақын туыстарына ата-аналар, балалар, асырап алушылар, асырап алынғандар, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңлілері, атасы, әжесі, немерелері жатады.

Сонымен қатар, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнама да жекжаттар, яғни ерлі-зайыптылардың жақын туыстары үшін шектеулер белгілейді.

Өз кезегінде, Президент Жарлығымен Мемлекеттік саяси және әкімшілік қызметшілер лауазымдарының тізілімі айқындалды, оларға мемлекеттік органдардың басшылары, Президент Әкімшілігінің, Премьер-Министр Кеңсесінің басшылары, олардың орынбасарлары, әкімдер, сондай-ақ Төтенше және өкілетті елшілер және басқалар жатқызылды.

Бізде квазимемлекеттік секторға мемлекет қатысатын ұйымдар жатады, мысалы, мемлекеттік кәсіпорындар, ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық компаниялар және т.б.

Осылайша, заңнамалық деңгейде тиісті тыйымдар белгіленген жағдайда, мысалы, Президенттің ағасы, әпкесі, балалары «Самұрық-Қазына» немесе «Бәйтерек» сияқты ұлттық компанияларда басшылық лауазымға орналаса алмайды, облыс әкімі бола алмайды немесе мемлекеттік органда саяси лауазымдарды атқара алмайды.

Жоғарыда баяндалғанды ескере отырып, мемлекеттік секторда қандай да бір басшылық лауазымдарды атқару мүмкіндігі мынадай екі факторға байланысты болады деп болжанады: заңдарда айқындалған тығыз байланысты қатынастардың болуы және лауазымның Конституцияда белгіленген санаттарға жатқызылуы. Әрине, тыйым салу осы екі шарт толық сәйкес келген кезде мүмкін болады.

Сонымен қатар, бұл тыйым Президенттің өкілеттіктерін орындау кезеңінде ғана күшінде болатынын ескеру қажет.

2) Президент үшін өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезеңінде саяси партияда болуын шектеу.

Бүл проблеманы талдау кезінде Қазақстан Республикасының Конституциясында, сондай-ақ «Саяси партиялар туралы» және «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» заңдарда бұл мәселелердің реттелмегенін негізге алу қажет. Қазіргі олқылық мемлекеттік қызмет пен қоғамдық бірлестіктердегі лауазымдарды бірге алып жүруге, саяси партиялар филиалдарының басшылары болуға және т.б. мүмкіндік береді.

Сонымен бірге, лауазымды адамдардың аталған санаттарының саяси партиялар құрамында мүше болуы партиялық құрылымдардың мемлекеттік аппаратпен сыбайласуына әкеп соғады, тиімді партиялық жүйенің қалыптасуына кедергі келтіреді.

Іс жүзінде белгілі бір партиялық көзқарастар мен міндеттерге бағынатын партиялық бюрократия қалыптасып кетеді. Әкімшілік ресурс әсіресе сайлау кезінде айқын көрінеді. Сонымен қатар, Мемлекет басшысының қызметін бір саяси партияны қолдаудан бүкіл саяси жүйені қолдауға қайта бағдарлауға, көппартиялықты дамытуды ынталандыруға және барлық саяси партиялардың теңдігін қамтамасыз етуге көшу ұсынылады.

Тұтастай алғанда, Қазақстан Республикасы Президентінің және Президент Жолдауында көрсетілген өзге де адамдардың саяси партияға мүшелігін тоқтата тұру туралы ұсыныс, әсіресе партиялық жүйенің қалыптасуы және жұмыс істеп тұрған саяси партиялардың әлсіздігі жағдайында ұйымдық тұрғысынан та, жеке тұрғыдан да орынды және қажет деп ойлаймыз, бұл елдегі саяси бәсекелестіктің дамуын қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының Президенті — мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғасы. Ол адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының төрешісі мен кепілі. Өзінің ерекше конституциялық мәртебесі мен өкілеттігіне байланысты ол елдің егемендігін, тәуелсіздігін және аумақтың мемлекеттік тұтастығын қорғау жөнінде шаралар қолданады, мемлекеттік билік органдарының үйлесімді жұмыс істеуі мен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайды. Бұл ереже Мемлекет басшысын өзін қандай да бір саяси партиямен байланыстырмай, бүкіл көпұлтты қазақстандық қоғамның мүддесі үшін әрекет етуге міндеттейді.

Қазақстан Республикасы Президентінің саяси партияға мүшелігін президенттік өкілеттігін орындау мерзіміне тоқтату міндетін енгізу туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің, Қазақстан Республикасы Конституциялық сотының төрағалары мен мүшелерінің партиядан міндетті түрде шығуы туралы ұсыныс саяси партиялардың заң алдында теңдігін қамтамасыз етеді.

Бұл норма саяси бәсекелестікті арттырады, барлық партиялардың дамуы үшін тең жағдайды қамтамасыз етеді, жаңа саяси партиялар мен қозғалыстардың пайда болуына ықпал етеді, еліміздің саяси климатына оң әсер етеді.

3) Мемлекет басшысы өз Жолдауында Президенттің артық өкілеттіктерін алып тастау және әкімдер мен мәслихаттарға жергілікті жерлерде шешім қабылдау кезінде көбірек дербестік беру арқылы «қолмен басқару» практикасынан кету қажеттігін айтты.

Атап айтқанда, Президенттің өңірлер әкімдерінің актілерінің күшін жою және тоқтата тұру, сондай-ақ аудандардың, облыстық және аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдық округтердің әкімдерін қызметінен босату құқығын алып тастау ұсынылды.

Бұл реформа жергілікті өкілді және атқарушы органдарды (әкімдіктер мен мәслихаттар) күшейтуге, тұтастай алғанда, саяси жаңғыртуға жағдай туғызуға тиіс, бұл да «суперпрезиденттік басқару моделінен» бас тартқандығын айғақтайды.

Бесінші. Парламенттің қалыптасу моделін және тұтастай алғанда сайлау жүйесін өзгерту.

Президент тағайындайтын Парламент Сенатының депутаттары бойынша өзгерістер енгізу ұсынылады, олардың саны қысқартылатын болады.

Мәселен, қазір Парламенттің жоғарғы палатасы Сенатты мәслихаттар сайлаған депутаттар (әр өңірден 2-ден) және Президенттен 15 депутат (34 өңір + Президент тағайындайтын 15 = барлығы 49 Сенат депутаты) құрайды.

Ал Конституцияға енгізілетін өзгерістер жобасында Президент тағайындайтын депутаттар квотасын 15-тен 10 депутатқа дейін қысқарту ұсынылады, олардың 5-ін Қазақстан халқы ассамблеясы ұсынады (Президенттің Жарлығымен 3 жаңа облыс құрылғанын ескере отырып, енді 20 өңірден 2 кандидат, яғни 40+10 Президент тағайындайтын, олардың 5-ін ҚХА ұсынымы бойынша= барлығы 50 Сенат депутаты).

Соның салдарынан, Мемлекет басшысының өкілді органның жоғарғы палатасын құруға қатысуы айтарлықтай төмендейді.

Мәжіліс қазір пропорционалды жүйе бойынша, яғни тек саяси партиялар арқылы ғана сайланады.

Конституцияға сәйкес, Мәжіліс қазір 107 депутаттан тұрады, оның ішінде 9-ы ҚХА-дан.

ҚХА-ның квотасы – 9 депутаттық мандатты алып тастау ұсынылады, яғни Мәжілісте 98 депутат қалдырылмақ. Бұл 98 депутат аралас жүйе бойынша: пропорционалды және бір мандатты өкілдік жүйесі бойынша, 100% аудан деңгейінде, 50% облыс деңгейінде және шамамен 30% Мәжіліс деңгейінде сайланатын болады.

Бұл депутаттардың бір бөлігі партиялық тізімдер арқылы, бір бөлігі кандидатты халықтың тікелей сайлауы арқылы сайланатынын білдіреді.

Барлық деңгейлерде қолданылатын императивтік мандаттың енгізілуіне ерекше назар аударған жөн. Ол не? Бұл, егер депутат қоғамның сұранысын қанағаттандырмаса, сайланған депутатты (бір мандатты округ бойынша) шақырып алу мүмкіндігі.

Іс жүзінде бұл сайланатын депутаттардың жауапкершілігін арттыру тетігі және өздері мәлімдеген сайлау алдындағы бағдарламаларын іске асыруына ынталандыру.

Бұл ретте, мұндай модель кезінде депутаттың өкілеттігін тоқтату да аралас: кандидатты партиялық тізімнен шығару, саяси партияны тарату немесе депутатты сайлаушылардың кері шақырып алуы.

Ел Конституциясына осы өзгеріс мақұлданған жағдайда, депутатты сайлаушылардың кері шақырып алу тетігі заң жобалау жұмысы шеңберінде қосымша пысықталатын болады. Депутатты кері шақырып алудың ықтимал нұсқаларының бірі – тиісті бастамашыл топ құру, азаматтардың қолдарын жинау және т.б. көзделеді.

P.S. Конституцияның 99-бабына ұсынылып отырған түзетулерге сәйкес бұл механизм сегізінші сайланған Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлаудан бастап қолданысқа енгізілетін болады.

Алтыншы. Заңдарды қабылдау параметрлерін өзгерту. Қазір заңдар заң жобаларын алдымен Мәжілісте, содан кейін Сенатта сатылап қарау арқылы қабылданады. Енді заңдарды Мәжілістің қабылдауы, ал Сенатқа қабылданған заңдарды мақұлдау немесе мақұлдамау құқығын беру ұсынылады.

Осыған байланысты Парламенттің төменгі палатасын күшейту мақсатында Мәжіліске заңдар қабылдау құқығын, сондай-ақ Сенаттың қарсылықтарын не ұсыныстарын еңсеру құқығын беру ұсынылады. Сенат Мәжіліс қабылдап қойған заңдарды тек мақұлдайды немесе мақұлдамайды.

Бұл ретте, конституциялық заңдардың жобаларын Палаталар бірлескен отырыстарда қарайтын болады, бұл конституциялық заңдардың Қазақстан Республикасының Конституциясында тікелей белгіленген мәселелер жөніндегі заңдар болатындығына байланысты.

Осылайша, Парламенттің төменгі палатасының ықпалы күшейіп, саяси жүйеде тепе-теңдік өзгереді.

Ұсынылып отырған модель заңдарды қабылдау тәртібін едәуір жеңілдетеді және депутаттарды сайлаудың жоғарыда аталған аралас моделін ескере отырып, заңдарды қабылдау кезінде көзқарастар мен идеялар бәсекелестігінің өсуіне әкеледі.

P.S. Конституцияға ұсынылатын түзетулердің 2-бабына сәйкес бұл механизм 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін болады.

Үкіметтің уақытша актілеріне қатысты

Мемлекет басшысы 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында атқарушы билік қызметінің шамадан тыс заңнамалық реттелуі мемлекеттік аппараттың баяу жұмыс істеуіне себеп болғанын және Парламентке «жүк артқанын» атап өтті. Президент тез өзгеретін мына әлемде шешім қабылдау жылдамдығының төмен болуы ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіретініне назар аударды. Осыған байланысты құқықтық регламенттеу деңгейлері арасындағы теңгерімді қамтамасыз ету міндеті қойылды.

Анықтама үшін: Дамыған шет мемлекеттердің коронавирустық инфекциямен күресу тәжірибесін талдау нәтижелері бойынша мемлекеттер заң шығаруға өкілеттік беру институтының арқасында жедел шаралар қабылдауға қабілетті болды. Осылайша, 2020 жылғы 25 наурызда Ұлыбританияда Үкіметтің коронавирустық пандемия кезіндегі төтенше өкілеттіктері туралы заң қабылданды (Coronavirus Act 2020), бұл үкіметке әртүрлі салалардағы (денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау, білім беру, құқық қорғау қызметі және т.б.) азаматтар мен ұйымдардың заңды тұлғасын шектейтін нормативтік-құқықтық актілерді қабылдауды қоса алғанда, дискрециялық өкілеттіктер берді. 23 жылдың 2020 наурызында Францияда COVID-19 індетімен күресу үшін төтенше жағдай туралы заң қабылданды (Loi d ‘urgence pour faire face à l’ épidémie de covid-19). Бұл заң сонымен қатар Үкіметке адамдардың қозғалысын шектеу, тауарларды реквизициялау, карантинді бұзғаны үшін жауапкершілікті белгілеу және т.б. мүмкіндігіне байланысты ауқымды өкілеттіктер берді. Заң шығаруға өкілеттік беру деп Парламенттің атқарушы билік органына (әдетте Үкіметке) кейбір заңнамалық өкілеттіктерді уақытша табыстауы (беруі) түсініледі. Заң шығаруға өкілеттік беруді қолдану рәсімдерді қатаң сақтауды, атап айтқанда: берілген өкілеттіктерді пайдаланудың мақсатын, мерзімін, шектерін, осы өкілеттіктерді жүзеге асыру мүмкін болатын мәселелер шеңберін, ал кейде өкілдік берген адамның актілерін бақылау рәсімін көрсете отырып, Парламенттің құзыретіне кіретін функцияларды жүзеге асыруға белгілі бір атқарушы билік органдарын міндеттейтін заңды Парламенттің міндетті түрде шығаруын көздейді. Заң шығаруға өкілеттік беру институты алғаш рет XVII ғасырда Англияда қолданылғанын атап өту маңызды. Бастапқыда заң шығаруға өкілеттік беру негізінен форс-мажор жағдайында: әлеуметтік және басқа да көтерілістерде, сондай-ақ төтенше жағдайларда қолданылатын ерекше шара ретінде әрекет етті. Үкіметтің кейін мемлекеттің функцияларын орындаудағы өсіп келе жатқан рөлі бірқатар елдерде, мысалы, АҚШ, Германия, Жапония, Ұлыбритания, Швеция, Мексика, Франция, Португалия, Испания, Италия елдерінде заң шығаруға өкілеттік берудің таралуына әкелді. Сонымен бірге, заң шығаруға өкілеттік беру тікелей Үкіметке ғана емес, сонымен бірге оған бағынысты кейбір органдарға – министрлерге, федерация субъектілерінің үкіметтеріне және т.б. жүзеге асырылды. Заң шығаруға өкілеттік беру институтын қолданудың конституциялық (заңнамалық) түрде айқындалған негіздері бар. Әдетте, бұл институт қолданылатын елдерде ол ұлттық конституцияларда немесе арнайы заңнамалық актілерде (мысалы, Дания, Исландия, Финляндия, Румыния, Испания, Италия және т.б.) белгіленген. Кодталған конституциясы жоқ жалпы құқық елдерінде заң шығаруға өкілеттік беру қалыптасқан конституциялық практика негізінде қолданылады.

Қазақстан Республикасында коронавирус пандемиясы кезінде Президент Конституцияның 44-бабының 16) тармақшасына сәйкес қабылдаған 2020 жылғы 16 наурыздағы № 286 Жарлығымен Үкіметке актілерді қабылдау және мемлекеттік органдарға, оның ішінде жергілікті атқарушы органдарға тапсырмалар беру бойынша айрықша өкілеттіктер берілгенін атап өткен жөн. Бұл шешім Үкіметке коронавирустық пандемиядан туындаған дағдарыстық жағдайларға жедел ден қоюға мүмкіндік берді.

Осылайша, мемлекеттік органдардың дағдарыстық жағдайларға жедел ден қою мақсатында заңнамалық актілерде Үкіметтің дағдарыс кезінде уақытша нормативтік құқықтық актілерді қабылдау жөніндегі құзыретін көздеу ұсынылады.

Бұл норма халықтың өмірі мен денсаулығына, конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпті қорғауға, елдің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіретін жағдайлар сияқты ахуалдармен қатаң шектелетінін атап өткен жөн. Яғни, уақытша актілер қабылдаудың дәлелді қажеттілігінсіз Үкіметтің құқығы болмайды.

Бұл механизм бұрын ерекше сипатқа ие және оны тек кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда ғана қолдануға болады:

Жетінші. Кейбір лауазымды адамдардың (КС, ОСК, ЕК) лауазымда болуына байланысты шектеулер.

Конституциялық Соттың, Жоғарғы Соттың және өзге де соттардың төрағалары мен судьяларына, Орталық сайлау комиссиясының, Жоғары аудиторлық палатаның Төрағасы мен мүшелеріне саяси партияда, кәсіподақтарда болуына және қандай да бір партияны қолдауынаа тыйым салу ұсынылады.

Орталық сайлау комиссиясы мен Есеп комитеті мүшелерінің қызметі партиядан тыс сипатта болуы тиіс екені шүбәсіз, олардың мақсаттары тек қана мемлекеттің тұтас мүддесіне мойынсұнуы керек.

Бұдан басқа, Конституциялық Кеңес мүшелеріне қатысты «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» Конституциялық Заңда бекітілген жанама шектеулер қолданылатынын атап өту қажет, онда «Конституциялық Кеңестің мәртебесі» деген 1-бапта «Конституциялық Кеңес мемлекеттік орган ретінде өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде дербес және мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды адамдар мен азаматтарға тәуелсіз, Республика Конституциясына ғана бағынады әрі саяси және өзге де себептерді негізге ала алмайды» деп атап көрсетілген. Бұл норма, шын мәнісінде, Конституциялық Кеңес мүшелерін қорытынды шешімдер қабылдау кезінде бейтарап болуға міндеттейді, алайда заңда саяси партиялардың құрамында мүшелікке ие болуға тікелей тыйым салынбаған.

Осыған байланысты жоғарыда аталған лауазымды адамдар үшін саяси партияларға мүше болуға шектеу қоюды заңнамалық деңгейде бекіту олардың партияішілік процестерге әсер ету ықтималдығын жояды, мемлекеттік билік органдары мен олардың лауазымды адамдарының саяси партиялардың қызметіне қандай да бір араласуына жол бермейді, сол сияқты саяси партиялардың мемлекеттік билік органдарының қызметіне араласуын болдырмайды.

Сондай-ақ, Мемлекет басшысының бастамаларында әкімдер мен олардың орынбасарларына партия филиалдарында қызмет атқаруға заңмен тыйым салу қажеттігі атап өтілді. Ұсынылып отырған реформалар атқарушы және заң шығарушы билікте монополиясы болған бір саяси партияның ұзақ уақыт үстемдік етуін жатқызуға болатын тетіктерді жоюға бағытталған. Сондықтан әкімдерге саяси партияларда лауазымдар атқаруға тыйым салу ұсынылды, бұл саяси алаңды монополиясыздандыруды қамтамасыз етеді.

Сегізінші. Тұңғыш Президент мәртебесіне байланысты барлық нормаларды алып тастау.

Жұмыс тобы Конституцияға:

1) Тұңғыш Президентке 2 реттен артық сайлану мүмкіндігіне;

2) оның қызметін «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті туралы» бөлек Конституциялық заңмен (осы заң күшін жоюы мүмкін болатын) реттеуге;

3) мемлекеттің Тұңғыш Президент негізін қалаған қызметінің түбегейлі принциптерінің және оның мәртебесінің өзгермейтіндігіне байланысты үш норманы алып тастау бөлігінде түзетулер енгізуді ұсынды. Экс-президенттердің Конституциялық Кеңесте болу құқығын алып тастауды да жеке-дара атап өткен жөн.

Өкінішке орай, БАҚ-тың қызығушылығынан (көру аясынан) тыс қалған — олардың қоғам үшін маңызы зор бірқатар түзетулерді түсіндіруге нақтырақ тоқталғымыз келеді.

Тоғызыншы. Конституциялық Сот құру. Конституциялық Кеңес, өздеріңіз білесіздер, қазіргі түрінде Президенттің, Премьер-Министрдің, Парламент депутаттарының және соттардың өтініштерін ғана қарайды.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілге, Бас прокурорға және ең бастысы азаматтарға жүгіну құқығын беру ұсынылады.

Бұл кез келген нормативтік құқықтық акті Конституцияға сәйкестігі тұрғысынан қаралуы мүмкін дегенді білдіреді – әңгіме министрліктердің қандай да бір қағидалар мен тәртіпті бекітетін бұйрықтары, әкімнің нормативтік актілері және тіпті Үкімет қаулыларына дейінгі мәселелер туралы болып отыр.

Қазір олардың НҚА-ны даулау жалпы юрисдикция соттарында азаматтық процесс ережелері бойынша жүзеге асырылады.

Конституциялық Сот — мемлекеттің конституциялық негіздері мен адамның конституциялық құқықтарын қорғауға арналған әлемдік модель. КС актіні, оның ішінде сот шешімі шығарылған заңды қайта қарауға құқылы болады. P.S. Конституцияға ұсынылған түзетулердің 2-бабына сәйкес аталған механизм 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін болады.

Оныншы. Құқық қорғаушы институттарды күшейту. Конституциялық Сот құрудан бөлек, Конституцияға енгізілетін түзетулер жобасына сәйкес Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мәртебесін адам құқықтарын іске асырудың кепілі ретінде Конституцияға бекіту, сондай-ақ олардың құқықтық мәртебесі мен кепілдіктерін Конституциялық заң деңгейінде реттеу есебінен прокуратура органдарының мәртебесін арттыру ұсынылды.

Бұл қадам Қазақстанның басты мақсаты азаматтардың құқықтарын қорғау болып табылатын құқық қорғаушы институттарды күшейту бағытында жүріп жатқанын білдіреді. Бұл заңдылықтың сақталуын анағұрлым тиімді қамтамасыз етуге, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, бизнестің, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қорғауға және қалпына келтіруге мүмкіндік береді.

Он бірінші. Мәжіліс алдында жылына екі рет республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есеп беретін Жоғары аудиторлық палата құру ұсынылды, соның есебінен республикалық бюджет қаражатының жұмсалуына және мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылуына парламенттік бақылау күшейтіледі.

Бұл новелла төменгі палатаның бюджет процесіне және тұтастай алғанда биліктің атқарушы тармағына ықпалын күшейтуге және ең бастысы, жүргізіліп жатқан реформаларды тиімді іске асыруға, мемлекеттің экономикалық дамуын жақсартуға, халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға ықпал ететін болады.

P.S. Конституцияға ұсынылған түзетулердің 2-бабына сәйкес Жоғары аудиторлық палатаның құрамы қалыптастырылғанға дейін Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген функциялар мен өкілеттіктерді жүзеге асыруды жалғастыра береді.

Он екінші. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдерін тағайындау тәртібін өзгерту.

Қазір облыс әкімдерін Президент тағайындайды.

Президенттің 2021 жылғы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес жергілікті деңгейде әкімдерді сайлау институты кезең-кезеңімен енгізілетінін атап өткен жөн.

Осылайша, өткен жылы ауылдар мен кенттер әкімдерін сайлау өткізілді, 2025 жылдан бастап аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар әкімдерін сайлау өткізілетін болады.

Айта кету керек, Президент бұл бағытта да өңірлік саясатқа ықпал етуді азайту бағытында жұмыс жасауда.

Мәселен, Конституцияға енгізілетін түзетулер пакетіне сәйкес Президент мәслихаттың қарауына бірнеше кандидатура (кемінде екі, тіпті одан да көп) ұсынатын болады және мәслихат ұсынылған кандидатуралардың ішінен әкімді таңдайтын болады. Мәслихат келіспеуі де мүмкін.

Іс жүзінде, бұл жерде де Президенттің қазіргі өкілеттіктерін қысқарту, сондай-ақ өңірлер басшыларын жанама сайлау арқылы мәслихаттың ықпалын күшейту туралы сөз болып отыр.

Бұл кезеңде мұндай тәсіл мемлекеттік басқаруды құру тұрғысынан анағұрлым демократиялы түрде оңтайлы болып көрінеді.

Сөйтіп, жоғарыда аталған реформаларды қабылдау туралы шешім енді халықтың еркіне байланысты. Ел халқы бұл түзетулерді жақтап дауыс бере алады немесе қарсы дауыс бере алады. Егер «ЖАҚТАЙМЫН» деп дауыс берсе, онда ұсынылған өзгерістер моделі іске қосылады. Егер халық «ҚАРСЫМЫН» дауыс берсе, онда түзетулер қабылданбайды және қолданыстағы модель сақталады. Таңдау ел азаматтарында.

Юристы поддержали инициативу Уполномоченного по правам человека по оказанию бесплатной юридической помощи гражданам, пострадавшим в ходе беспорядков в январе текущего года.

С первых дней Чрезвычайного положения, многие остро нуждались в квалифицированной юридической поддержке. Особенно задержанные граждане. Членами союза в городах республиканского значения и областях оперативно организованы мобильные кабинеты в НПП «Атамекен», РОО «Әділдік жолы», приемных Департаментов юстиции регионов, акиматах. Размещены телефоны горячей линии юридических консультантов по всем регионам.

Важно отметить, юридические консультанты оказывали правовую помощь как в онлайн, так и в офлайн формате всем нуждающимся, пострадавшим, а также малоимущим казахстанцам.

К примеру, физические лица и субъекты малого, среднего бизнеса получили консультации по самому широкому спектру вопросов – это кража, порча имущества, взыскание ущерба, причиненного беспорядками в городе Алматы и отдельных регионах страны, защита и восстановление нарушенных прав и свобод граждан, неправомерные действия работодателя и др. Для пострадавших представителей субъектов МСБ были подготовлены рекомендации, инструкции, а также алгоритм действий в период ЧП.

В целом, в январе оказана бесплатная юридическая помощь более 2600 (двух тысячи шестистам) лицам, из них около 550 лицам по городу Алматы.

Январские события в стране показали, что допуск юридических консультантов к оказанию гарантированной государством юридической помощи населению на законодательной основе наравне с адвокатами является востребованным и актуальным.

Работа по оказанию бесплатной юридической помощи гражданам будет продолжена. Наши юридические консультанты готовы оказать любую посильную юридическую помощь в рамках действующего законодательства, в том числе, связанную с возмещением ущерба и другим возникшим вопросам. Связаться с юридическими консультантами регионов Вы можете по телефонам горячей линии.

ОТЧЕТ за 2-ое полугодие 2021 года
по оказанию бесплатной юридической помощи населению

1. Оказана бесплатная юридическая помощь 26 973 гражданам посредством телефонной связи и приложений Telegram и WhatsApp по следующим вопросам:
   1) незаконного выселения;
   2) увольнение работника с нарушением законодательства;
   3) лишение родительских прав;
   4) возврат денежных средств по расписке;
   5) заключение договора гос.закупок и признание его не законным;
   6) по вопросам оформления пенсии;
   7) о взыскании алиментов;
   8) расторжение брака;
   9) временный выезд ребенка за границу;
   10) пособия и льготы для многодетных семей;
   11) по отмене исполнительной надписи;
   12) по договору аренды квартиры и т.д.
2. Кроме этого, юристы проводили разъяснение законодательства социальных сетей с применением видеосвязи (Instagram, Facebook и тд), в рамках проекта «ADAL KOMEK» по следующим вопросам:
   1) может ли работодатель уволить сотрудника в случае отказа от вакцинации;
   2) что будет если нарушить требование санитарно-эпидемиологической безопасности;
   3) бытовое насилие;
   4) взыскание алиментов на содержание несовершеннолетних детей в судебном порядке;
   5) трудовые споры;
   6) земельные вопросы по узаконению;
   7) споры социального значения;
   8) выезд алиментщика за пределы РК;
   9) каков порядок исполнения исполнительных документов;
   10) как будет осуществляться оплата труда в случае перехода на дистанционную работу.
3. В рамках волонтерского движения оказана социальная помощь многодетным семьям, матерям одиночкам, пенсионерам, инвалидам, семьям имеющим детей больных ДЦП. Итого оказана социальная помощь – 210 семьям.
4. Принято участие в судебных процессах посредством ВКС 195 и осуществлено 2585 медиаций юридическими консультантами.
5. Подготовлены 8291 (восемь тысяч двести девяносто одно) обращений/заявлений, в том числе с направлением на эл.почту обратившегося лица членами палаты юридических консультантов.
   

   ---

   Тегін заң көмегінің көлемі

   Заңгерлердің халыққа тегін заң көмегін көрсетуі жөніндегі
   2021 жылдың 2-жартыжылдығы ішіндегі
   ЕСЕБІ

   1. Заңгерлер 26 973 азаматқа телефон байланысы және Telegram және WhatsApp қосымшалары арқылы мынадай мәселелер бойынша тегін заң көмегін көрсетті:
      1) заңсыз үйден шығару; 2) жұмыскерді заңнаманы бұза отырып жұмыстан шығару;
      3) ата-ана құқықтарынан айыру;
      4) ақшалай қаражатты қолхат бойынша қайтару;
      5) мемлекеттік сатып алу шартын жасасу және оны заңды емес деп тану;
      6) зейнетақы ресімдеу мәселелері бойынша;
      7) алименттерді өндіріп алу туралы;
      8) некені бұзу;
      9) баланың шетелге уақытша кетуі;
      10) көп балалы отбасылар үшін жәрдемақылар мен жеңілдіктер;
      11) атқарушылық жазбаның күшін жою бойынша;
      12) пәтерді жалдау шарты бойынша және т.б.
   2. Сонымен қатар,  «ADAL KӨMEK» жобасы аясында бейнебайланысты (Instagram, Facebook және т.б.) қолдана отырып, әлеуметтік желілерде заңнамаларға мынадай мәселелер бойынша түсіндіру жүргізді:
      1) жұмыс беруші қызметкерді вакцинациядан бас тартқан жағдайда жұмыстан шығара ала ма;
      2) егер санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздік талабын бұзса не болады;
      3) тұрмыстық зорлық-зомбылық;
      4) кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алименттерді сот тәртібімен өндіріп алу;
      5) еңбек даулары;
      6) заңдастыру бойынша жер мәселелері;
      7) әлеуметтік мәні бар даулар;
      8) алиментшінің ҚР аумағынан тысқары шығуы;
      9) атқарушылық құжаттарды орындау тәртібі қандай;
      10) қашықтықтан жұмысқа ауысқан жағдайда еңбекке ақы төлеу қалай жүзеге асырылады.
   3. Еріктілер қозғалысы аясында көп балалы отбасыларға, жалғызбасты аналарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге, церебралды сал ауруымен ауыратын балалары бар отбасыларға әлеуметтік көмек көрсетілді. Жиыны 210 отбасына әлеуметтік көмек көрсетілді.
   4. БКБ арқылы сот процестеріне 195 рет қатысты және заң консультанттары 2585 медиацияны жүзеге асырды.
   5. Заң консультанттары палатасының мүшелері 8291 (сегіз мың екі жүз тоқсан бір) өтініш/арыз, оның ішінде жүгінген адамның эл. поштасына жібере отырып дайындады.

   ---

Уважаемые юридические консультанты!

Продолжается конкурс Лучший Юрист Pro bono на присуждение премии в размере 700 000 тенге.

Для участия в конкурсе юридическим консультантам необходимо представить все имеющие по бесплатной юридической помощи данные.

Организатор конкурса гарантирует конфиденциальность данных.

Независимая конкурсная комиссия из числа юристов и общественников, не являющихся юридическими консультантами, выберет лучшего юриста на основе предоставленных данных по бесплатной юридической помощи.

Результаты ранее проведенного конкурса показали, что члены независимой конкурсной комиссии при изучении данных обращают внимание на следующие основные критерии:

(1) качество юридической помощи, которое проверяется через обратную связь от клиентов;

(2) количество клиентов, получивших бесплатную юридическую помощь;

(3) сложность проблемы клиента;

(4) полнота оказанной юридической помощи.

Сбор данных осуществляется двумя способами:

1) Первый способ – это заполнение журнала регистрации клиентов по форме https://docs.google.com/spreadsheets/d/1IQeHcb1ChkztfYwIdpxioyMhrVuEze9uAZ0_ahFWMIA/edit?usp=sharing Юридический консультант, оказывающий бесплатную юридическую помощь нуждающимся гражданам, может отразить все свои работы, проведенные с 15 июля 2021 года. Чем больше в таблице данных по оказанной юрпомощи, тем больше у вас шансов выиграть конкурс. Таблицы нужно представить председателю вашей палаты юридических консультантов два раза: до 31 января 2022 года (за январь месяц или весь период с 15 июля 2021 года, если до этого не были представлены таблицы по предыдущим месяцам) и до 14 февраля 2022 года (за две недели февраля).

2) Второй способ — через приложение бесплатной мобильной юридической помощи Lawcenter. Как пользоваться приложением для участия в конкурсе можно ознакомиться здесь https://www.instagram.com/p/CTCZHJEsBCk/

Чтобы понять как Клиенты создают и завершают заказ в приложении Lawcenter вы можете ознакомиться с коротким видео по этой ссылке https://www.instagram.com/p/CSwaUFSl_e6/

В настоящий момент на странице общественного объединения «Палата Молодых Юристов» продвигается реклама среди населения о возможности получения бесплатной юридической помощи. С рекламным постом можете ознакомиться здесь https://www.instagram.com/p/CYRmZSqNy6t/?utm_source=ig_web_copy_link В приложении создается много актуальных заказов.

Таким образом, юридическим консультантам предлагается две возможности предоставления данных для участия в конкурсе.

Итоги конкурса Лучший Юрист Pro bono будут подведены 16 февраля 2021 года.

Желаем всем успехов!

Республикалық заң консультанттары алқасының Төрағасы Серик Байсейітұлы Ақылбайдың Хабар24 телеарнасына берген сұхбаты.

[Видео](/storage/app/media/%D0%92%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE%20%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8C%D1%8E/aylbay-bilik-te-khaly-ta-blikten-saba-aluy-kerek.mp4)

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығы құрметіне Қазақстанның заңгерлер одағы одақ филиалдарының заңгерлерін «Құрметті заңгер» медалімен және Құрмет грамоталарымен марапаттады.

Одақтың Құрметті заңгері атағын беру Қазақстан мемлекеттілігін нығайту, құқықтық мемлекет құру, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, заң ғылымы мен заңгерлік білімді дамыту ісіне қосқан елеулі үлесі үшін, практикалық норма шығармашылық және құқық қолдану қызметі үшін заңгерлік қоғамдастықтың көтермелеу, ризашылық білдіру, құрметтеу және алғыс білдіру нысаны болып табылады.

 «Құрметті заңгер» медалімен марапатталғандардың тізімі:

Сабира Әділбекқызы Момбекова

Айгүл Қайыргелдіқызы Мұстафина

Ақнұр Құрасбекқызы Жұмабаева

Айтуар Асқарұлы Қошмамбетов

Иван Александрович Келлер

Дания Агнуранқызы Көптілеуова

Жұмағұл Нығметұлы Шөженов

Тимур Қуатұлы Ермағамбетов

Қайрат Әлімұлы Ивахин

Бауыржан Әбдіманапұлы Маханов

Игорь Юрьевич Машинский

Гүлжан Мұқанқызы Берікполова

Болат Оңбосынұлы Бегимов

Жігер Бекетұлы Махметов

Мұхит Бекетұлы Тұрғараев

Бақытжан Айтжанұлы Дүйсенбиев

Құрмет грамотасымен марапатталғандардың тізімі:

Айсұлу Ильинична Төртқарина

Ольга Константиновна Космынина

Негина Гайдарқызы Қылышпаева

Балжан Мәдиқызы Әліпбек

Нұрсұлу Каленова

Марат Аденұлы Ахтанов

Нұрлан Хусанұлы Ербекешов

Сұлушаш Батырханқызы Таненова

Мақсат Мұратұлы Әмірханов

В честь 30-летия Независимости Республики Казахстан Казахстанским союзом юристов были награждены юристы филиалов союза Медалью «Почетный юрист» и Почетными грамотами.

Присвоение Почетного юриста Союза является формой поощрения, выражения признательности, уважения и благодарности юридического сообщества за значительный вклад, внесенный в деле укрепления казахстанской государственности, строительства правового государства, обеспечения прав и свобод человека и гражданина, развития правовой науки и юридического образования, за практическую нормотворческую и правоприменительную деятельность.

Список награжденных Медалью «Почетный юрист»:

Момбекова Сабира Адильбековна

Мустафина Айгуль Кайргельдиновна

Джумабаева Акнур Курасбековна

Кошмамбетов Айтуар Аскарович

Келлер Иван Александрович

Куптлеуова Дания Агнурановна

Шөженов Жұмағұл Нығметұлы

Ермагамбетов Тимур Куатович

Ивахин Кайрат Алимович

Маханов Бауржан Абдуманопович

Машинский Игорь Юрьевич

Берекполова Гульжан Мукановна

Бегимов Болат Унбосынович

Махметов Жигер Бекетович

Тургараев Мухит Бекетович

Дуйсенбиев Бахитжан Айтжанович

Список награжденных Почетной грамотой:

Турткарина Айсулу Ильинична

Космынина Ольга Константиновна

Клышпаева Негина Гайдаровна

Алипбек Балжан Мадиевна

Каленова Нурсулу

Ахтанов Марат Аденович

Ербекешов Нурлан Хусанулы

Таненова Сулушаш Батырхановна

Амирханов Максат Муратович

1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңын қабылдады. Биыл біз басты ұлттық мерекенің, Тәуелсіздік күнінің, егемен мемлекеттің құрылуының, халықаралық құқық пен халықаралық қатынастардың қадірлі субъектісінің 30 жылдығын атап өтеміз. Қазақстан Тәуелсіздік жылдарында халықаралық аренада абыройлы, өркендеген, дамушы елге айналды. Бұл Тұңғыш Президент — Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың да зор еңбегі.

«Тарихы ерен, тамыры терең Қазақстан үшін бұдан артық құндылық жоқ. Бұл біздің ең қымбат қазынамыз, ең асыл мұратымыз. Сондықтан біз ата-бабаларымыз армандаған Тәуелсіздігімізді бағалай білеміз. Егемендік — бұл әр халыққа бұйыра бермейтін баға жетпес игілік. Тәуелсіздігіміздің шежіресі Тұңғыш Президент — Елбасының тарихи тұлғасымен тығыз байланысты»,-деді Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев. Тәуелсіз мемлекеттің дамуы, мемлекеттік басқару жүйесінің қызметі, экономиканы және азаматтық қоғам институттарын дамыту, халықаралық ынтымақтастық үшін жаңа құқықтық негіз қалыптастырылды. Құқықтық саясаттың негізгі қорытындылары ұлттық заңнаманың негізгі салаларын елеулі түрде жаңартуы болды.

Басқа елдерде этносаралық және конфессияаралық негізде сілкіністер болып жатқанда Қазақстан өз халқы үшін ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етті, Қазақстан халқы Ассамблеясын құрып, халықтар арасындағы достықты және олардың дамуын нығайтты.

Реформалар жүргізу үшін қажетті заңнамалық база құрылды, құқықтық мемлекет құру және құқық үстемдігін орнату жөніндегі конституциялық қағидаттар белгіленді. Бұл ретте, қазақстандық құқықтық жүйе үздік халықаралық стандарттарға, қоғамдық даму қажеттіліктеріне бағдарлана отырып, дәйекті дамып келеді, өзекті жаһандық міндеттерге бейімделеді.

1995 жылы мемлекеттіліктің саяси, экономикалық, мәдени және құқықтық негіздерін бекіткен Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданды. Конституция мемлекет пен қоғамның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізіне айналды. Ата Заңға сәйкес тиімді демократиялық институттар — президенттік басқару нысаны, қос палаталы Парламент, есеп беретін Үкімет, тәуелсіз сот жүйесі және белсенді азаматтық қоғам қалыптасты.

Қазақстанның Тұңғыш Президенті бастамаларының арқасында еліміз халықаралық ядролық қарусыздану қозғалысының көшбасшысы болып, жоғары халықаралық беделге ие болды. Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан көптеген беделді халықаралық ұйымдардың мүшесі болды.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жұмысты «халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидаттарын іске асыруға, «әділ қоғам мен тиімді мемлекет» қалыптастыру, мемлекет пен азаматтық қоғамның тығыз өзара іс-қимылына, құқықтық саясат пен құқық қорғау жүйесінің тиімділігін арттыру бағытына бағыттауда.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылды «Тәуелсіздіктің 30 жылдығы» деп жариялады. «Мерейтой экономикалық және саяси реформалар, цифрландыру, балалар мен мүгедектердің құқықтарын қорғау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, экологиялық және басқа да проблемаларды шешу белгісімен өтуде. Мемлекет басшысы әңгіме, ең алдымен, азаматтардың әл-ауқатын қамтамасыз етуге бағытталған тиімді реформалар туралы болып отырғанын атап өтті.

Бүгінгідері Адам құқықтары туралы конституциялық нормаларды іс жүзінде іске асыру, заңдар мен заңға тәуелді актілердің Конституцияға сәйкес келуі, ал оған пәрменді конституциялық бақылау жүзеге асырылуы үшін толыққанды және тиімді заң жобалау жұмысы маңызды болып табылады. Міне, осы бағытта үлкен жұмыс жүріп жатыр.

Конституция негізгі қағидат – қарапайым адам құқықтарының басымдығы деп жариялаудан басталады: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы-адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.» Яғни, мемлекеттің қызметі ғана емес, мемлекеттің ең қымбат қазынасы – адам. Адам мемлекетке қызмет етпейді, бірақ мемлекет, мемлекеттік органдар осы қарапайым адамның құқықтары үшін жұмыс істеуі керек. Осы қағидаттарды іс жүзінде іске асыруды Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өзі жариялаған «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамаларында, «әділ қоғам мен тиімді мемлекет» құруда іске асырады.

Олар демократия туралы, Адам құқықтары мен бостандықтарының басымдығы туралы, идеологиялық және саяси сан алуандық, заң мен сот алдында жұрттың бәрінің теңдігі туралы, әділ сот арқылы қорғалу құқығы туралы, кез келген негіздер бойынша кемсітушілікке тыйым салу туралы, азаматтың мемлекетті басқарудағы құқығы туралы, сайлау және сайлану құқығы туралы, қоғамдық бақылау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы конституциялық принциптер мен нормаларды айқын көрсетеді. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін, билік пен азаматтық қоғамның тікелей диалогының бірегей институтын құру мемлекеттің демократиялық құндылықтарға, құқық үстемдігі мен адам құқықтары қағидаттарына бағытталған қозғалысындағы прогрессивті қадам және маңызды оқиға болды. Нақ осы тұста Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев саяси реформалардың маңызды әрі қажетті қоржынын паш етті.

Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің түрлі бастамаларын іске асыру аясында қысқа мерзім ішінде 17 заң қабылданды. Осының бәрі прогрессивті демократиялық қайта құруларға, ал ең бастысы, біз бәріміз өмір сүріп жатқан Қазақстан Конституциясының, біздің Ата Заңымыздың қағидаттары мен нормаларын іске асыруға бағытталған. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың реформалары – демократияландыру, қоғамдық қатынастарды ырықтандыру, азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын қорғаудың тиімділігін арттыру бойынша алға жылжу.

Бүгінгі таңда мемлекет пен қоғам өмірінің барлық аспектілерін модернизациялау жағдайында құқықтың рөлі артып келеді. Қазақстан Президенті нормашығармашылық процесін сапалы деңгейге шығару жөнінде жаңа міндеттер қойып отыр. Олардың ішінде заң жобалау қызметін перспективалық жоспарлау; нормативтік құқықтық актілер жобаларына ғылыми (құқықтық, сыбайлас жемқорлыққа қарсы және т.б.) сараптама жүргізу; қабылданатын заңдарды толық қаржылық қамтамасыз ету, құқық шығармашылығы қызметін болжамды-талдамалық қамтамасыз ету ерекше орын алады.

Азаматтық қоғам өкілдерін, сарапшыларды нормашығармашылық қызметке тарту маңызды болмақ. Адамдарды кеңінен қатыстыру арқасында құқықтық жүйе әлеуметтік процестерге, азаматтық қоғамның үміттерін орнатуға және бағдарлауға белсенді әсер етеді, олардың заң шығару процесіне қосылуын қамтамасыз етеді. Норма түзушіліктің қолданыстағы практикасын жетілдіру жөнінде әрі қарайғы шаралар қажет. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың елде жүргізіліп жатқан қайта құруларына барабар заңдардың мазмұны мен сапасы мемлекеттік билік институттарының тиімді жұмыс істеуі, биліктің заң шығарушы және атқарушы тармақтарының сындарлы және серпінді өзара іс-қимылын қамтамасыз ету арқылы қамтамасыз етілуге тиіс, мұны біз қазір байқап та отырмыз.

Қазіргі кезеңде құқықтық білім беруді және құқықтық насихатты, яғни құқықтық мәдениетті жетілдіру өзекті болып табылады. Бұл құқықтық тәрбиенің жаңа ғылыми негізделген жүйесін қалыптастыру. Бұл ретте мемлекеттік және саяси институттарды жаңғырту кезінде демократияландыру процестері мен XXI ғасырдың жаһандық сын-қатерлеріне сай қоғамның құқықтық мәдениетінің бір мезгілде өзгеруге бет алуы аса маңызды. Құқықтық шындық құқықтық нигилизмнің, халықтың құқықтық сауатсыздығының салдарынан үлкен қиындықпен қалыптасады.

Қоғамдық сананы жаңғыртумен тығыз байланысты аспектілердің бірі заңгерлік білім мәселелері болып табылады. Қоғамға және мемлекетке адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қорғауға бағдарланған жаңа тұрпаттағы даярланған заң кадрлары қажет. Мемлекет басшысы жариялаған «әділ қоғам мен тиімді мемлекет» құру, құқықтық мемлекеттілікті қалыптастыру жағдайларында құқық нормаларының олардың әлеуметтік қажеттілігіне, әділдігіне, өзектілігіне терең ішкі нанымына орай орындалуы маңызды. Заңның қоғамның рухани мәдениетінің элементі ретінде, құқықтық мәдениет оның барлық көріністерінде жалпы мәдениетте ерекше орын алатындығын атап өткен жөн. Дәл осындай тәсіл «құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының қазіргі заманғы талаптары контексінде жан-жақты қайта құруды талап ететін заң білімі жүйесінің негізінде жатуға тиіс. Бұл сондай-ақ республика Конституциясының негізгі идеялары мен қағидаттарын Қазақстанда құқықтық мемлекет құрудың жаңа кезеңі контексінде іске асыруға мүмкіндік береді.

Қазақстандық заңнаманы кешенді дамыту және оны тиімді қолдану конституция пәрменін, заңдылық режимін одан әрі нығайтуға, адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауға, елдің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қазақстандық мемлекеттілікті нығайтуға ықпал ететін болады.

Ел дамуының қазіргі кезеңі құқықтық жүйені дамытудың ірі кешенді проблемаларын шығармашылық тұрғыдан әзірлеуді, құқықтық саладағы ғылыми зерттеулердің әлеуметтік маңыздылығын арттыруды қажет етеді. Қазіргі уақытта елімізде құқықтық жүйені дамытудың іргелі ғылыми проблемаларын жария етуге және шешімін табуға байланысты барлық мүмкіндіктер жасалған. Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасы Президентінің ұлттық мүдделерді ескере отырып, адам құқықтары саласындағы заңнамалық және практикалық шараларды дәйекті қабылдау туралы бастамалары аса маңызды.

Әңгіме жаңа бастамалар туралы ғана емес, қолданыстағы заңнама мен практиканы қайта жүктеу қажеттігі туралы болып отыр. Қолданыстағы механизмнің тиімділігіне үнемі мониторинг жүргізу қажет. Бұл процесс мемлекеттік органдардың азаматтық қоғаммен, ұлттық және халықаралық сарапшылармен және ғалымдармен сындарлы әріптестігі арқылы өтуі тиіс. Барлық ұсыныстар жан-жақты талқылануы керек. Бұл ретте «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының жергілікті жерлерде жұмыс істеуі де маңызды.

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өзі сайланған алғашқы күндерден бастап-ақ адам құқықтары оның саясатының басым бағытын құрайтынын мәлімдеді. Қолданыстағы заңнамалық тетіктер мен тәжірибенің біртекті және тиімді болуының маңызы зор. Бұл тек атқарушы органдардың қызметіне ғана емес, сот практикасына да қатысты. Ол үшін ұсыныстарды қалыптастырудың ең басында талқылаудың ашық диалогын қамтамасыз ету қажет. Бұл әйелдерді, мүгедек адамдарды қолдау және олардың мүмкіндіктерін кеңейту бөлігінде мемлекеттік саясатты тұжырымдауға ғана емес, сондай-ақ Конституциялық кепілдіктерге сәйкес адам құқықтарын қорғаудың нақты тетіктерін қамтамасыз етуге де қатысты.

Үкімет ағымдағы жылдың соңына дейін қабылдануы тиіс бірінші кезектегі шаралардың егжей-тегжейлі жоспарын қабылдағанының мәні зор. Әзірленген шараларда азаматтық қоғам өкілдері көтерген ұсыныстардың ескерілгені өте маңызды. Азаматтардың адам құқықтары саласындағы өтініштері бойынша БҰҰ комитеттерінің шешімдеріне ден қоюдың құқықтық тетіктерін жасау зор маңызға ие болып отыр.

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмаларын іске асыру мақсатында азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау міндеті жүктелген мемлекеттік органдармен қатар Қазақстанда азаматтардың құқықтарын қорғайтын Республикалық заң консультанттары алқасы құрылды және оның негізгі мақсаты мемлекет кепілдік берген және ҚР Конституциясында бекітілген адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сот арқылы қорғауға және білікті заң көмегін алу құқығын іске асыруға жәрдемдесу болып табылады. Ол біздің азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын қорғауға зор үлес қосады.

Алқа заң консультанттары палаталарының қызметін үйлестіруді жүзеге асырады, мемлекеттік органдарда, мемлекеттік емес ұйымдарда, оның ішінде шетелдік және халықаралық ұйымдарда заң консультанттары палаталарының мүдделеріне өкілдік етеді, нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысады және заң көмегі мәселелері бойынша әдістемелік материалдар әзірлейді. Заң консультантының өзінен заңгерлік көмек сұрағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауына мүмкіндігі мол. Заңгерлік көмек тек арнайы құқықтық білімді ғана емес, сонымен қатар оларды қолданудың практикалық дағдыларын да қажет етеді, тек кәсіпқой маман ғана осындай қасиеттерге ие бола алады. Заң консультанттарының құқықтық көмек көрсету жөніндегі қызметі белгілі бір азаматтың, жеке адамның мүдделеріне де, қоғамның, мемлекеттің мүдделеріне де сай келеді. Сондықтан олардың қызметінің ең басты мақсаты – адамның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау, республикалық заң консультанттары алқасын құру – әбден негізделген, орынды әрі қажетті болары анық. Бұл білікті заң көмегін неғұрлым тиімді, сапалы көрсету қажеттігіне де байланысты.

Республикалық заң консультанттары алқасының құрылуы тарихи оқиға болды, бұл елдің құқықтық жүйесін одан әрі дамытудың және азаматтарға құқықтық көмек көрсетудің маңызды кезеңдерінің бірі екені хақ.

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығы кезеңінде қуатты, бірегей әлеуметтік реттеуші ретіндегі қолданыстағы құқықтың мызғымас мәні аса маңызды болып отыр. Өйткені, қолданыстағы құқықтың реттеушілік қасиеттерінің көмегімен, құқықтық құралдардың күллі жүйесінің құқықтық нысанымен біздің азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын қорғаудың тиімділігі арта түседі, адам мен қоғамның әлеуметтік, саяси, экономикалық және тіршілік әрекетінің өзге де салаларындағы негізгі проблемалар шешімін табатын болады.

СЕРІК БАЙСЕЙІТҰЛЫ АҚЫЛБАЙ, Республикалық заң консультанттары алқасының төрағасы, заң ғылымдарының кандидаты, профессор

30 лет Независимости Республики Казахстан: некоторые векторы правовой политики

В 1991 году 16 декабря Верховным Советом РК был принят Конституционный закон «О государственной независимости РК».  В этом году мы отмечаем 30-летие главного национального праздника, дня Независимости, образования суверенного государства, уважаемого субъекта международного права и международных отношений. Казахстан за годы Независимости стал процветающей, развивающейся страной, авторитетной на международной арене. В этом большая заслуга Первого Президента – Елбасы Нурсултана Назарбаева.

«Для Казахстана – страны с богатой историей и глубокими корнями – нет большей ценности. Это самое драгоценное сокровище, самое сокровенное достояние. Поэтому мы дорожим Независимостью, о которой мечтали наши предки. Суверенитет – это бесценное благо, которым обладает не каждый народ. Летопись нашей Независимости тесно связана с исторической фигурой Первого Президента – Елбасы», — отметил Глава государства Касым-Жомарт Токаев.  Была сформирована новая правовая основа для развития независимого государства, деятельности системы государственного управления, развития экономики и институтов гражданского общества, международного сотрудничества. Главными итогами правовой политики стало существенное обновление основных отраслей национального законодательства.

Когда в других странах происходили сотрясения на межэтнической и межконфессиональной почве, Казахстан обеспечил для своего народа внутриполитическую стабильность, создал всеми поддерживаемую Ассамблею народа Казахстана, укрепил дружбу между народами и их развитие.

Создана необходимая законодательная база для проведения реформ, установлены конституционные принципы по построению правового государства и установлению верховенства права. При этом, казахстанская правовая система последовательно развивается, ориентируясь на лучшие международные стандарты, потребности общественного развития, адаптируется под актуальные глобальные задачи.

В 1995 году была принята Конституция Республики Казахстан, закрепившая политические, экономические, культурные и правовые основы государственности. Конституция стала основой стабильности и процветания государства и общества. В соответствии с Основным законом сформировались эффективные демократические институты — президентская форма правления, двухпалатный Парламент, подотчетное правительство, независимая судебная система и активное гражданское общество.

Благодаря инициативам Первого Президента Казахстана страна стала во главе международного движения за ядерное разоружение, завоевав высокий международный авторитет. С момента обретения независимости Казахстан стал членом многих авторитетных международных организаций.

Сегодня Президент Казахстана Касым-Жомарт Токаев направляет работу на реализацию принципов «слышащего государства», построения «справедливого общества и эффективного государства», тесного взаимодействия государства и гражданского общества, курс на повышение эффективности правовой политики и правоохранительной системы.

2021 год объявлен Президентом Касым-Жомартом Токаевым – «Годом 30-летия Независимости.» Юбилей проходит под знаком экономических и политических реформ, цифровизации, защиты прав детей и инвалидов, противодействия коррупции, решения экологических и других проблем. Глава государства подчеркнул, что речь, прежде всего, идет об эффективных реформах, направленных на обеспечение благополучия граждан.

На сегодняшний день важным является реализация конституционных норм о правах человека на практике, полноценная и эффективная законопроектная работа с тем, чтобы законы и подзаконные акты соответствовали Конституции, а за ней осуществлялся действенный конституционный контроль. Вот, в этом направлении идет большая работа.

Основополагающим является то, что Конституция начинается с провозглашения основного принципа – приоритета прав простого человека: «Республика Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы.» То есть не просто деятельность государства, а высшими ценностями государства – является человек. И не человек служит государству, а государство, государственные органы должны работать для прав вот этого самого простого человека. Реализация этих принципов на практике воплощается Президентом Казахстана Касым-Жомартом Токаевым, в провозглашенных им концепциях «слышащего государства», построении «справедливого общества и эффективного государства».

Они четко отражают конституционные принципы и нормы о народовластии, приоритете прав и свобод человека, об идеологическом и политическом многообразии, равенстве всех перед законом и судом, о праве на справедливую судебную защиту, о запрете дискриминации по любым основаниям, о праве гражданина в управлении государством, о праве избирать и быть избранным, об общественном контроле, борьбе с коррупцией и многое другое. Создание Национального совета общественного доверия, уникального института прямого диалога власти и гражданского общества явилось прогрессивным шагом и знаменательным событием в движении государства к демократическим ценностям, принципам верховенства права и прав человека. Именно на этой площадке НСОД, Президентом Казахстана Касым-Жомартом Токаевым озвучивались важные и нужные пакеты политических реформ.

В рамках реализации разных инициатив Национального совета общественного доверия за короткое время уже принято 17 законов. И все это направлено на прогрессивные демократические преобразования, а самое главное, на реализацию принципов и норм Конституции Казахстана, нашего Основного закона, по которым мы все живем.  Все реформы, проводимые Президентом Казахстана Касым-Жомартом Токаевым – это движение вперед по демократизации, либерализации общественных отношений, повышения эффективности защиты конституционных прав наших граждан.

Сегодня возрастает роль права в условиях модернизации всех сторон жизнедеятельности государства и общества. Президентом Казахстана ставятся новые задачи вывести нормотворческий процесс на новый качественный уровень. Среди этих особое место занимают перспективное планирование законопроектной деятельности; ведение научной (правовой, антикоррупционной и др.) экспертизы проектов нормативных правовых актов; полное финансовое обеспечение принимаемых законов, прогнозно-аналитическому обеспечению правотворческой деятельности.

Важным является привлечение представителей гражданского общества, экспертов к нормотворческой деятельности. Благодаря широкому  привлечению лиц, правовая система активно воздействует на социальные процессы, на установки и ориентацию ожиданий гражданского общества, обеспечивая их включенность в нормотворческий процесс. Необходимы дальнейшие меры по совершенствованию действующей практики нормотворчества. Содержание и качество законов, адекватные проводимым в стране преобразованиям Президента Казахстана Касым-Жомарта Токаева должны обеспечиваться путем эффективного функционирования институтов государственной власти, обеспечения конструктивного и динамичного взаимодействия законодательной и исполнительной ветвей власти, что мы сейчас и наблюдаем.

Актуальным на современном этапе является совершенствование правового образования и правовой пропаганды, т.е. правовой культуры. Речь идет о формировании по существу новой научно обоснованной системы правового воспитания. При этом важно, чтобы при модернизации государственных и политических институтов происходит одновременное изменение правовой культуры общества, адекватное происходим процессам демократизации и глобальным вызовам XXI века.. Правовая реальность формируется с большим трудом именно вследствие сохраняющегося правового нигилизма, правовой неграмотности населения.

Одним из аспектов, тесно связанных модернизацией общественного сознания являются вопросы юридического образования. Обществу и государству нужны подготовленные юридические кадры новой формации, с новым мышлением, ориентированные на защиту прав и свобод человека и гражданина, интересов общества и государства. В условиях построения «справедливого общества и эффективного государства», провозглашенного Главой государства, формирования правовой государственности важно, чтобы нормы права исполнялись в силу глубокого внутреннего убеждения в их социальной необходимости, справедливости, актуальности. Необходимо отметить и тот факт, что право как элемент духовной культуры общества, правовая культура во всем многообразии ее проявлений, занимает особое место в общей культуре. Именно такой подход должен лежать в основе системы юридического образования, требующей всемерной перестройки в контексте современных требований концепции «слышащего государства». Это также позволит воплотить в жизнь основные идеи и принципы Конституции Республики в контексте нового этапа строительства в Казахстане правового государства.

Комплексное развитие казахстанского законодательства и его эффективное применение будут способствовать дальнейшему укреплению конституционности, режима законности, соблюдению конституционных прав и свобод человека и гражданина, обеспечению устойчивого социально-экономического развития страны, укреплению казахстанской государственности.

Современный этап развития страны требует творческой разработки крупных комплексных проблем развития правовой системы, повышения социальной значимости научных исследований в правовой сфере. В настоящее время в стране созданы все возможности, связанные с постановкой и решением фундаментальных научных проблем развития правовой системы. В этом контексте важны инициативы Президента Республики Казахстан о последовательном принятии законодательных и практических мер в области прав человека с учетом национальных интересов.

Речь идет не только о новых инициативах, но и о необходимости перезагрузки действующего законодательства и практики. Нужен постоянный мониторинг эффективности существующего механизма. И этот процесс должен проходить в конструктивном партнерстве государственных органов с гражданским обществом, национальными и международными экспертами и учеными. Нужно, чтобы все предложения проходили всестороннее обсуждение. При этом важно, чтобы обозначенная концепция «Слышащего государства» работала на местах.

Президент Республики Казахстан Касым-Жомарт Токаев с первых дней своего избрания заявил о том, что права человека составляют приоритетное направление в его политике. Важно, чтобы действующие законодательные механизмы и практика были однородны и эффективны. Это касается не только деятельности исполнительных органов, но и судебной практики. Для этого нужно обеспечивать открытый диалог обсуждения в самом начале формирования предложений. Это касается не только выработки государственной политики в части поддержки и расширения возможностей женщин, лиц с инвалидностью, но и обеспечения реальных механизмов защиты прав человека в соответствие с конституционными гарантиями.

Важно, что Правительство приняло развернутый план первоочередных мер, которые должны быть приняты до конца текущего года. Очень важно, чтобы выработанные меры учитывают предложения, которые поднимают представители гражданского общества. Важно создание правового механизма реагирования на решения комитетов ООН по обращениям граждан в области прав человека.

В целях реализации поручений Президента Казахстана Касым-Жомарта Токаева, наряду с государственными органами, на которые возложена обязанность охраны прав, свобод и законных интересов граждан, в Казахстане создана и защищает права граждан – Республиканская коллегия юридических консультантов — основное назначение которой является содействие в реализации гарантированного государством и закрепленного Конституцией РК права человека на судебную защиту своих прав, свобод и получение квалифицированной юридической помощи. Она вносит большой вклад в защиту конституционных прав наших граждан.

Коллегия  осуществляет координацию деятельности палат юридических консультантов, представляет интересы палат юридических консультантов в государственных органах, негосударственных организациях, в том числе иностранных и международных, принимает участие в разработке нормативных правовых актов и разрабатывает методические материалы по вопросам юридической помощи. Юрисконсульт имеет более широкие возможности для защиты прав и законных интересов тех, кто обратился к нему за юридической помощью. Оказание юридической помощи требует не только специальных юридических знаний, но и практических навыков их применения, а такими качествами может обладать только специалист. Деятельность юрисконсультов по оказанию правовой помощи отвечает как интересам конкретного гражданина, личности, так и интересам общества, государства. Поэтому исходя из самого главного назначения их деятельности – защиты прав и законных интересов — создание Республиканской коллегии юридических консультантов – является обоснованным, целесообразным и необходимым. Это обусловлено еще и необходимостью более эффективного, качественного оказания квалифицированной юридической помощи.

Создание Республиканской коллегии явилось историческим событием, которое стало одной из важных вех в дальнейшем развития правовой системы страны и оказания правовой помощи гражданам.

В год 30-летия Независимости Республики Казахстан важным стало непреходящее значение действующего права как мощного, уникального социального регулятора. Ведь именно в правовой форме, при помощи регулятивных свойств действующего права, всей системы правовых средств повышается эффективность защиты конституционных прав наших граждан, решаются основные проблемы в социальной, политической, экономической и иных областях жизнедеятельности человека и общества.

Серик Акылбай

Председатель Республиканской коллегии юридических консультантов, к.ю.н., профессор