За последнее время законодательство в сфере оказания юридических услуг претерпело значительные изменения. В результате был принят Закон Республики Казахстан «Об адвокатской деятельности и оказании юридической помощи». Во исполнение норм данного Закона в Республике Казахстан были созданы Палаты юридических консультантов, в том числе и Палата по Алматинской области. Одной из уставных целей Палаты юридических консультантов является оказание комплексной социальной помощи населению и разъяснение законов.
09 июня 2019 года состояться выборы президента Республики Казахстан. Поэтому разъяснение избирателям Конституционного закона Республики Казахстан «О выборах в Республике Казахстан» и укрепление правовой грамотности населения в этой области, сегодня является одной из основных задач Палаты юридических консультантов.
Для того, чтобы полноценно воспользоваться своим голосом за того или иного кандидата, избирателю нужно знать следующее.
Конституционный закон Республики Казахстан «О выборах в Республике Казахстан» был принят 28 сентября 1995 года за №2464 и вступил в силу со дня его первого официального опубликования, то есть с 30 сентября 1995 года.
Настоящий Конституционный закон регулирует отношения, возникающие при подготовке и проведении выборов Президента, депутатов Сената и Мажилиса Парламента, маслихатов и членов иных органов местного самоуправления Республики Казахстан, а также устанавливает гарантии, обеспечивающие свободу волеизъявления граждан Республики.
Как мы видим, одним из назначений Конституционного Закона «О выборах в Республике Казахстан» является обеспечение свободы волеизъявления граждан Республики Казахстан.
Конституционный закон прямо на это указывает, что, выборы в Республике основываются на свободном осуществлении гражданином Республики своего права избирать и быть избранным.
Законом предусмотрено, что избиратели участвуют в выборах Президента на равных основаниях, и каждый обладает одним голосом на один избирательный бюллетень. Таким образом, закон гарантирует равное избирательное право.
Любое принуждение, давление, насилие и другие действия, нарушающие конституционные права граждан РК подпадают под административные и уголовные правонарушения и запрещены Конституцией и законами Казахстана. Граждане могут обратиться в административные суды РК, которые выносят постановления по итогам рассмотрения дел, а также частные постановления в адрес работодателя для привлечения их к дисциплинарной ответственности. Граждане могут обратиться в прокуратуру, осуществляющую надзор за точным и единообразным применением законов РК, в ЦИК и другие установленные законодательством институты.
Касательно избирательных бюллетеней законодательство говорит следующее.
В избирательный бюллетень включаются все зарегистрированные кандидаты с указанием фамилии, имени, отчества в алфавитном порядке государственного языка. Избирательные бюллетени печатаются на государственном и русском языках. Они изготавливаются в количестве, равном числу избирателей в избирательном округе с резервом один процент от общего числа избирателей в избирательном округе. Избирательные бюллетени доставляются участковым избирательным комиссиям не ранее, чем за три дня и не позднее, чем за один день до выборов с резервом в один процент от общего числа избирателей на избирательном участке. Помещение, в котором находятся избирательные бюллетени, опечатывается и сдается под охрану органам внутренних дел.
Порядку голосования также посвящены нормы Конституционного закона. В частности, голосование по выборам Президента проводится в день выборов с семи до двадцати часов по местному времени. При этом избирательные комиссии по представлению соответствующего акима, вправе устанавливать иное время начала и окончания голосования. При этом голосование не может начинаться ранее шести часов и заканчиваться позднее двадцати двух часов. Решение территориальных комиссий об изменении времени начала и окончания голосования должно быть доведено до избирателей. О времени и месте голосования участковая избирательная комиссия оповещает избирателей не позднее чем за 10 дней через средства массовой информации, а также иным способом. При этом члены избирательной комиссии обязаны исключить возможность искажения волеизъявления избирателя, обеспечить сохранность избирательного бюллетеня и учёт голоса при установлении итогов голосования.
Избиратели должны иметь в виду, что каждый избиратель голосует лично. Сам факт голосования с технической стороны осуществляется посредством подачи бюллетеня. В помещениях для голосования устанавливаются кабины для тайного голосования. В кабинах запрещено фотографировать или снимать видео.
Для избирателей основными документами являются удостоверения личности, паспорт гражданина Республики Казахстан, временное удостоверение личности либо военный билет для военнослужащих, проходящих военную службу.
Чтобы получить бюллетень и проголосовать, нужно предъявить на избирательном участке документ. Член избирательной комиссии проверит документ удостоверяющий личность, наличие избирателя в списке, и выдаст бюллетень. В бюллетене, в списке, напротив фамилии кандидата, в пустом квадратике ставится плюс, галочка, либо другая отметка.
При заполнении бюллетеня запрещается присутствие кого бы то ни было, кроме самого голосующего. Избиратель, не имеющий возможности самостоятельно заполнить бюллетени, вправе по своему усмотрению воспользоваться помощью лица, которому он доверяет, фамилия которого после голосования заносится в список избирателей рядом с росписью избирателя в получении бюллетеня. Этим лицом не может быть: ни член избирательной комиссии, ни должностное лицо местного представительного или исполнительного органа, ни доверенное лицо кандидата, ни журналист — представитель средств массовой информации, ни наблюдатель, зарегистрированный в соответствующей избирательной комиссии.
Если избиратель допустил ошибку при заполнении бюллетеня, он имеет право, обратится к одному из членов избирательной комиссии, с просьбой замены бюллетеня. Новый бюллетень можно получить только в обмен на испорченный.
В случае, если избиратель поставит больше одной отметки или не поставит отметку вообще, то такой бюллетень считается недействительным.
Далее в установленном строгом порядке, производиться подсчет голосов. Итоги выборов заносятся в протокол, подписываемый председателем и членами избирательной комиссии. В случае отсутствия председателя комиссии вместо него протокол подписывает заместитель председателя или секретарь комиссии.
Сообщение об итогах выборов Президента, публикуется в средствах массовой информации Центральной избирательной комиссией не позднее десяти дней со дня проведения выборов.
Таким образом, Конституционный законом Республики Казахстан «О выборах в Республике Казахстан» содержит все необходимые нормы, соблюдение которых гарантирует гражданам Республики Казахстан свободные выборы. При этом данный нормативно-правовой акт содержит порядок обжалования и отмены решений и действий входе избирательной кампании.
Это свидетельствует о том, что государством созданы все условия для свободных выборов и реализации на деле основополагающего принципа: «Никто не вправе принуждать к участию или неучастию гражданина в выборах, а также ограничивать его волеизъявление».
Председатель Палаты юридических консультантов Алматинской области А.А. Ким.
Соңғы уақытта заң қызметтері саласындағы заңнама елеулі өзгерістерге ұшырады. Нәтижесінде «Адвокаттық қызмет және құқықтық көмек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осы Заңның орындалу нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасында, соның ішінде Алматы облысы Палатасы жанындағы Құқықтық консультанттар Палаталары құрылды. Құқықтық кеңесшілер Палатасының жарғылық мақсаттарының бірі қоғамға жан-жақты әлеуметтік көмек көрсету және заңдарды түсіндіру болып табылады.
2019 жылдың 9 маусымында Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауы. Сондықтан, сайлаушыларға «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңын түсіндіру және осы саладағы халықтың құқықтық сауаттылығын күшейту бүгінгі күні Құқықтық кеңес берушілер Палатасының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Кандидатқа өздерінің дауыс беру құқығын толық пайдалану үшін сайлаушы келесі ақпаратты білуі керек.
«Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылы 28 қыркүйекте № 2464 конституциялық заңы қабылданды және ол өзінің алғашқы ресми жарияланған күні, яғни 1995 жылғы 30 қыркүйектен бастап күшіне енді.
Осы Конституциялық заң Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Парламентiнiң Сенаты мен Мәжiлiсiнiң депутаттарын, мәслихаттары мен өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн сайлау мен дайындық өткiзу барысында туындайтын қатынастарды реттейдi, сондай-ақ Республика азаматтарының сөз бостандығын қамтамасыз ететiн кепiлдiктердi белгiлейдi.
Көріп отырғанымыздай, «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңның мақсаттарының бірі Қазақстан Республикасы азаматтарының өз ойларын білдіру еркіндігін қамтамасыз ету болып табылады.
Конституциялық заң тікелей Республикадағы сайлауды Республика азаматының сайлауға және сайлану құқығын еркін жүзеге асыруға негізделгенін көрсетеді.
Заңда сайлаушылар Президенттің сайлануына тең дәрежеде қатысады және олардың әрқайсысы бір сайлау бюллетеніне бір дауысқа ие екені қарастырылған. Осылайша, заң барлығына бірдей сайлау құқығын береді.
Қазақстан Республикасының азаматтарының конституциялық құқықтарын бұзатын кез- келген мәжбүрлеу, қысым, зорлық-зомбылық және басқа да әрекеттер әкімшілік және қылмыстық заң бұзушылыққа жатады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарымен тыйым салынған. Азаматтар істерді қараудың нәтижелері туралы қаулы шығаратын Қазақстан Республикасының әкімшілік соттарына, сондай-ақ жұмыс берушіге оларды тәртіптік жауапкершілікке тарту туралы жеке қаулыларын ұсына алады. Азаматтар Қазақстан Республикасының заңдарының дәл және біркелкі орындалуын қадағалайтын прокуратураға, ОСК-ға және заңмен белгіленген басқа да институттарға жүгіне алады.
Бюллетеньдер туралы заңнамада төмендегілер айтылады.
Бюллетеньге тіркелген барлық кандидаттар мемлекеттік тілдің әліпби тәртібімен тегі, аты, әкесінің аты көрсетіледі. Дауыс беру қағаздары мемлекеттік және орыс тілдерінде басылады. Олар сайлау округындағы сайлаушылардың жалпы саны,және барлық санының бір пайызын құрайтын сайлаушылар санына тең мөлшерде резервпен жасалады. Бюллетеньдер учаскелік сайлау комиссияларына сайлау учаскесінде сайлаушылардың жалпы санының бір пайызы резервімен сайлаудан үш күн бұрын және кемінде сайлаудан бір күн бұрын жеткізіледі. Дауыс беру бюллетеньдері орналасқан бөлме мөрмен бекітіліп, ішкі істер органдарының қорғауына берілді.
Дауыс беру процедурасы Конституциялық заңның нормаларына сәйкес. Атап айтқанда, президент сайлауынадауыс беру сайлаукүні жергілікті уақыттың жеті сағатынан жиырма сағатына дейін жүргізіледі. Бұл ретте сайлау комиссиялары тиісті әкімнің өтініші бойынша дауыс берудің басталу және аяқталу мерзімін белгілеуге құқылы. Сонымен қатар, дауыс беру алты сағат бұрын басталмайды және жиырма екі сағаттан кешіктірмей аяқталмайды. Аумақтық комиссиялардың дауыс беру уақытын бастау мен аяқтауды өзгерту туралы шешімі сайлаушыларға хабарлануы керек. Учаскелiк сайлау комиссиясы сайлаушыларды дауыс берудiң уақыты мен орны туралы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы, сондай-ақ өзге де құралдар арқылы кемінде 10 күн бұрын хабардар етедi. Бұл ретте сайлау комиссиясының мүшелері сайлаушылардың ерік-тілектерінің бұрмалануын болдырмауға, сайлау бюллетенінің сақталуын қамтамасыз етуге және дауыстың ескерілуін қадағалауға міндетті.
Сайлаушылар əрбір сайлаушының өзі дауыс беретінін есте ұстауы керек. Дауыс беру фактісі техникалық жағынан бюллетень беру жолымен жүзеге асырылады.
Сайлау учаскелерінде жасырын дауыс беруге арналған кабиналар орнатылады. Кабиналарда суретке түсіруге немесе видео түсіруге тыйым салынады.
Сайлаушылар үшін негізгі құжаттар — жеке куәлік, Қазақстан Республикасы азаматының паспорты, уақытша жеке куәлік немесе әскери қызметшілердің әскери аттестаты.
Бюллетень алып дауыс беру үшін сайлау учаскесінде құжатты ұсыну қажет. Сайлау комиссиясының мүшесі жеке басын куәландыратын құжатты, сайлаушының тізімде болуын тексереді және бюллетень ұсынады. Бюллетеньде, тізімде үміткердің тегіне қарама-қарсы плюс, таңбалауыш немесе басқа таңба бос қорапқа қойылады.
Бюллетень толтырған кезде, сайлаушылардың өзінен басқа біреудің болуына тыйым салынады. Дауыс беруге арналған бюллетеньдерді өздігінен толтыра алмаған сайлаушы ,өз қалауы бойынша біреудің көмегін пайдалануы мүмкін,ол адамның тегі дауыс берушінің бюллетеньге қол қою парағына жазылады.Бұл тұлға: сайлау комиссиясының мүшесі, жергілікті атқарушы органның қызметкері, сондай-ақ кандидаттың сенімді тұлғасы, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілі-журналист, сондай-ақ тиісті сайлау комиссиясында тіркелген бақылаушысы бола алмайды.
Егер дауыс беруші бюллетень толтырған кезде қате жіберсе, ол сайлау бюллетенін ауыстыру туралы өтінішпен сайлау комиссиясының мүшелерінің біріне жүгіне алады. Жаңа бюллетень бүлінген біреуінің орнына ғана беріледі.
Егер сайлаушы бірден көп таңбаны қойса немесе белгі қоймаса, онда мұндай бюллетень жарамсыз деп танылады.
Ары қарай, белгіленген қатаң тәртіпте дауыс саналады. Сайлау қорытындылары сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелерінің қолы қойылған хаттамамен рәсімделеді. Комиссия төрағасы болмаған кезде хаттамаға комиссия төрағасының орынбасары немесе хатшысы қол қояды.
Президенттi сайлау нәтижелерi туралы хабарландыру бұқаралық ақпарат құралдарында , Орталық сайлау комиссиясы сайлау өткiзiлген күннен бастап он күннен кешiктiрмей жарияланады.
Осылайша, «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңында Қазақстан Республикасының азаматтарына еркін сайлау кепілдігі бар барлық қажетті нормалар бар. Бұл ретте, нормативтік құқықтық актіде сайлау науқаны кезінде шешімдермен іс-әрекеттерге шағымдану және оларды жою тәртібі бар.
Бұл мемлекеттің еркін сайлау үшін барлық жағдайлар жасағанын және іс жүзінде : «Азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға, сондай-ақ оның еркін шектеуге мәжбүрлеуге ешкімнің құқығы жоқ» бастапқы принципінің іске асырылғанын көрсетеді.
Алматы облысы бойынша заң консультанттар Палатасының төрағасы А.А. Ким
